«Հայրենիքը սահման ունեցող բան է, գրականությունը սահման չունի»
17.04.2020 | 01:49
«Իրատեսի» հյուրը գրող ԼԵՎՈՆ ՋԱՎԱԽՅԱՆՆ է:
-Պարոն Ջավախյան, գրողը կամ լինում է պատմող, կամ մասնակից իր ստեղծագործություններում: Դուք սրանցից ո՞րն եք:
-Կասեի՝ ես գլխավոր հերոսն եմ: Ամբողջ աշխարհի թանձրակետը մարդն է. իմ պարագայում՝ ես եմ: Իմ շուրջ իմ աշխարհն է, իմ շուրջ նաև մեծ աշխարհն է: Իմ շուրջ ծավալվում են գործողությունները, և էստեղ ստեղծվել է մի յուրահատուկ լեզու, որը չէի ասի, թե գրական լեզու է, չէի ասի, թե բարբառ է: Դա իմ լեզուն է, իմ խոսակցական լեզուն: Ես որ սկսել եմ գրել, սովորել եմ ուրիշների վատ գրածի վրա: Կարդացել եմ էդ գործերն ու հասկացել, թե ինչպես է պետք գրել, որ դրանց նման չլինի: Գրականությունը հավատքի նման բան է ինչ-որ տեղ: Եթե ընթերցողը հավատում է, հետևիցդ կգա, գիրդ կկարդա: Եթե չի հավատում, չի գա: Դրա համար ես ձեռքս դրել եմ սրտիս, իմ մեջ խորհուրդ արել ու որոշել՝ միայն ու միայն գրել անկեղծ: Դրա համար էլ ես չէի կարող ուրիշ հերոս ստեղծել: Իմ անձի շուրջ ծավալվում է և՛ գործողությունը, և՛ աշխարհը: Գրականությունը հնարանքի ոլորտ է, բայց իմ գրածի մեջ հնարանք չկա: Պարզապես ինձնից «ուստա» գրողները կարողացել են էնպես հնարել, որ հավատ են ներշնչել ընթերցողների մեջ: Ես էդպես չէի կարողանա, դրա համար ուղիղ կապով եմ գնացել:
-Երբ մարդը մի աննշան թղթի կտորի է արժանանում (շնորհակալագիր, պատվոգիր, դրանց նման մեկ այլ բան), ինքնագնահատականի ինչ-որ ուռճացված հովեր է ունենում: Դուք 2019 թվականին ՀՀ նախագահի մրցանակի եք արժանացել «Ծնկան ծերին» գրքի համար, դրանից հետո բան չի՞ փոխվել Ձեր կյանքում:
-Չէ՜: Որ փոխված լիներ, Վերնիսաժում չէի լինի, էլի: Ես դեռ էդտեղ կանգնած եմ:
-Նախանձողներ չեղա՞ն մրցանակի առիթով:
-Առաջ ինձ չէր հաջողվում, բայց հիմա ոնց որ հաջողվել է. ես աշխատում եմ հեռու մնալ գրական միջավայրից: Գրողները ոչ թե իրար հետ ընկերություն են անում, ոչ թե մեկմեկու ուրախությամբ ուրախանում են, այլ նախանձում են իրար, չարախոսում միմյանց մասին: Մեր երկիրը փոքր է, մեր քաղաքը փոքր է, բոլոր լուրերը շուտ են տեղ հասնում: Էդ մրցանակն ստանալը բացառիկ բան էր: Երեսունչորս գիրք էր ներկայացվել, հանձնաժողովի բոլոր յոթ անդամներն էլ ինձ էին ձայն տվել: Բայց կողքից էնքան վայրահաչություններ եղան՝ «Էդ չարչին ո՞վ է, որ մրցանակ ստացավ» կտրվածքով: «Գրական թերթում» էլ մրցանակիս առիթով հրապարակված լուսանկարը տպարանում ինձ «շատ սիրողները» դիտավորյալ լղոզել էին, պատկերս դարձրել անճանաչելի։ Շատերը էդ մասին գիտեին ու անողի վրա ծիծաղում էին։ Ի դեպ, «Գրական թերթը» նույն լուսանկարի տակ ինձ շնորհավորել էր, իսկ Գրողների միությունը հարկ չէր համարել միանալ այդ շնորհավորանքին: Էս է գրական աշխարհը:
-Ասում են՝ հետհեղափոխական Հայաստանում կենսամակարդակի աճ է գրանցվել: Վերնիսաժում կամ գրողի կյանքում դա նկատելի՞ է:
-Վերնիսաժում առևտուրն ավելի է վատացել: Իսկ գրողի կյանքում ոչինչ էլ չի փոխել հեղափոխությունը, պարզապես նոր պատմվածքների համար նոր նյութ է տվել, որը և ես գրի եմ առնում. երկու-երեք ամիսը մեկ մի պատմվածք եմ գրում: Որոշ փոփոխություններ կան: Ինչ-որ տեղերում աշխատավարձերի բարձրացումներ են եղել, թոշակների բարձրացում է եղել, հասարակության մեջ ինչ-որ բան փոխվել է: Բայց և դոլարի սակագինն է բարձրացել: Գոյություն ունի գնագոյացում, գները բարձրանում են: Չգիտեմ, վերջին հաշվով, բարձրացո՞ւմ է եղել, թե՞ իջեցում:
-Ինքներդ Ձեր մասին ասել եք. «Ես կյանքի գրող եմ… ամենամեծ հայտնագործությունը, որ ես երբևէ արել եմ, կյանքն է»: Այս հայտնագործությունը Ձեզ երջանկացրե՞լ է, թե՞ պարտադրել հաշվի նստել Ձեզանից՝ մարդուց դուրս գոյություն ունեցող պարագաների հետ, թեկուզ և՝ ոչ ցանկալի:
-Էդ հանգամանքը երջանկացնում է յուրաքանչյուր մարդու: Մարդը կարող է և չծնվել, չէ՞: Բայց եթե ծնվում է, արդեն երջանկություն է: Ամենամեծ երջանկությունը հենց կյանքն է: Հարկավոր է պարզապես մանրամասն վայելել կյանքը: Ես մի պատմվածք ունեմ, կոչվում է «Մի բաժակ ջուր»: Էդտեղ ասում եմ, որ մարդիկ ջուրը մի շնչով են խմում, իսկ ես կում առ կում եմ խմում: Դրանում խորհրդանշական բան կա: Ջուրը կյանքի խորհուրդն է, աշխարհում ստեղծված ամենալավ, ամենաքաղցր, ամենակենարար ըմպելիքը: Ես կում առ կում եմ խմում, որ վայելեմ ջուրը: Էդպես էլ կյանքն եմ ապրում՝ մանրամասն վայելելով: Կյանքը վայելք է: Երջանկություն ասվածը հարաբերական բան է: Եթե արոտը լավ է լինում, կովն էլ է երջանիկ: Եթե կնոջ համար մի լավ բան ես առնում, կինը երջանիկ է: Երջանկությունն ինձ համար էն է, որ նպատակ ես դնում քո առաջ ու նպատակիդ հասնում ես: Սա ասում եմ հատկապես ստեղծագործող մարդու համար: Եթե ստեղծագործող մարդը նպատակ ունի, ապրում է, եթե նպատակ չունի, կյանքը կտրվում է: Ես չգիտեմ, եթե Հրանտ Մաթևոսյանը շարունակեր նույն թափով գրել, ոնց գրում էր ժամանակին, կմեռնե՞ր, թե՞ չէ: Հրանտը մահացավ, որովհետև նպատակն ավարտել էր, ասես փակվել էր շրջանը:
-Ձեր գրականությունը շատ կինեմատոգրաֆիական է: Հայ կինոգործիչներից համագործակցության առաջարկ չե՞ք ստացել:
-Ես չեմ էլ հետաքրքրվում դրանով:
-Դե դրանով պիտի իրենք՝ կինոգործիչները, ռեժիսորները, պրոդյուսերները հետաքրքրվեն:
-Իմ գիրը տեղով կինո է։ Էլ ինչ կինո պիտի հանեն, որ նրան փոխարինի։ Մի ընկեր ունեմ՝ Լևոն Գալստյանը: Նա փորձեց գրել, սցենարի վերածել գործս, բայց չստացվեց, ասաց. «Լևոն, պոզերից չեմ կարողանում բռնեմ»: Ես էնքան էլ շահագրգռված չեմ, որովհետև թույլ գրվածքից կարող է ուժեղ ֆիլմ ստացվել, և ուժեղ գրվածքից՝ թույլ ֆիլմ: Ես մտածում եմ, որ իմ գեղարվեստից չեն կարող լավ ֆիլմ ստանալ: Պիտի հասնեն էն մակարդակին, որում ես հասել եմ արձակում, որպեսզի կարողանան լավ ֆիլմ նկարել: Գուցե անհնարին է: Ինձ հասկացող ռեժիսոր պիտի լինի, որ կարողանա իմ գործից լավ ֆիլմ դուրս բերել: Ես մի պատմվածք եմ գրել վերջերս՝ «Զավակի մահը»: Չգիտեմ՝ կարդացե՞լ ես:
-Այո՛, կարդացել եմ:
-Մեկը «քոմենթում» գրել էր՝ կարդալիս ոնց որ կինո նայելիս լինեի: Շատ ճիշտ զգացողություն էր ունեցել: Բայց հետո որ խորացա ու փորձեցի իմ պատմվածքը տեղավորել կինոյի մեջ, տեսա, որ փլվում է: Չեն կարող դրանից կինո ստեղծել, կինոն կփլվի: ՈՒ էդ մտավախությունն ունեմ ցանկացած պատմվածքիս համար. կփլվեն, լավ կինո չեն դառնա: Իմ խոսքը շատ կենդանի է: Ոչ թե մենակ կարդացվում է, այլև ականջի մեջ զնգում է: Էդ արդեն իսկ յուրահատուկ կինո է: Չգիտեմ՝ պաստառի վրա դա կստացվի՞ արտահայտել, թե՞ չէ:
-Ասել եք. «Թուրքի նկատմամբ իմ վերաբերմունքը ես այս կերպ եմ ձևակերպում: Եթե անգամ թուրքը որպես ազգ թշնամիս է, ապա որպես մարդ բարեկամս է: Այստեղից բխող բոլոր հետևություններով»: «Քիրվան» պատմվածքը այսօրինակ հետևությունների ծնու՞նդ է: Ի դեպ, եթե հաշվի առնենք, թե ժամանակին ինչ քարկոծումների ենթարկվեցին Գուրգեն Մահարին «Այրվող այգեստանների», Վարդգես Պետրոսյանը «Կրակե շապիկի» համար (երկուսն էլ այսօր վերահրատարակվում են, լայն պահանջարկ ու սեր վայելում), Դուք լավ եք պրծել. Ձեզ հենց կենդանության օրոք սիրեցին ու չբզկտեցին այնքան, որ լրջորեն պղտորվեր Ձեր կյանքը: Ինչու՞, ի՞նչ եք կարծում:
-Մեր ժամանակ իրավիճակ է փոխվել, էս առումով ես ինչ-որ տեղ բախտավոր եմ: Էն, ինչ Մահարու գլխին են դրել, ես չգիտեմ՝ ֆիզիկապես էդպիսի բանի կդիմանայի՞: Շատ ծանր բան է դա: «Ազատություն» ռադիոկայանից մի թուրք ինձ հետ հարցազրույց էր արել, որի մեջ ես հստակ ոչինչ չէի ասել Խոջալուում կատարվածի մասին: Ընկերս՝ Սարգիս Հացպանյանը, մի էնպիսի լափ թափեց գլխիս, որ ես կրկին կապվեցի «Ազատություն» ռադիոկոյանի հետ և հստակություն մտցրի ասելիքիս մեջ: Ես էդ վիճակն ապրել եմ, դա դժվար բան է: Ես էդքան ներվեր չունեմ: Եղել է նաև դեպք, որ սրճարանում դանակ են հանել վրաս: Բայց ես մեծ նշանակություն չեմ տվել: Իմ արածը Այլիսլիի արածի հետ անհամեմատելի է: Ես «Քիրվան» գրել եմ ոչ նրա համար, որ ադրբեջանական մրցանակ ստանամ: Ես գրել եմ երկու մարդու ընկերության մասին: Գաղափարական, քաղաքական ոչ մի բան չի եղել իմ մտքում: Հայրենիքը սահման ունեցող բան է, գրականությունը սահման չունի: Գրականությունն սկսվում է քո երկրից, քո ձորից (ես Ալավերդիում եմ ծնվել) ու բոլոր սահմանները հաղթահարելով՝ կարող է կոսմոպոլիտիզմի հանգել: Գրականությունը նվաճող է: Նայած ինչ ձևով ես գրել: Գրականությունը բոլոր սահմանները քանդում է:
-Գրականությունը կարո՞ղ է հակամարտություն հանգուցալուծող լինել նաև:
-Ոնց որ Հովհաննես Մկրտիչը Աստծո ճանապարհները բացեց, հարդարեց շավիղները, էնպես էլ գրականությունն է: Շատ բաներում՝ և՛ քաղաքականության մեջ, և՛ մյուս հարցերում, շավիղներն առաջինը գրականությունն է բացում: Ֆանտաստ գրողներ կան, հիշեք դրանց գրածները: Երբ Ժյուլ Վեռն ենք կարդում, զարմանում ենք, թե 19-րդ դարում ինչեր է գրել, ինչեր են մտքով անցել: Բայց էսօր կյանքն էնքան է առաջ գնացել, որ Ժյուլ Վեռնը կարող է հետադիմական համարվել: Գրականությունը միշտ առաջագնա է:
-Ձեր գիրը շատ հաճախ համեմում եք գրական աշխարհի մեծերի անուններով (Սայաթ-Նովա, Րաֆֆի, Թումանյան, Չարենց, Շեքսպիր, Մորավիա, այլք), նրանց գործերի հիշատակումներով, երբեմն էլ՝ պարոդիաներով: Ձեզանից դուրս եղած գրականությունը Ձեզ համար հե՞նք է, ուղեցու՞յց, շտեմարա՞ն, թե՞ այլ բան:
-Իմ գրականությունը խոսող լեզու է: Էդ խոսողն էլ Լևոն Ջավախյանն է: Ինչ մտքիս բրթում է, էն էլ գրում եմ: Ես սյուժետային գրող չեմ, ասելիքի վրա եմ գրում, իմ գրականությունը ասելիքի վրա է հենվում: Իմ մտավոր պաշարը, իմ ապրածը, իմ կյանքի փորձն օգնում են, որ ասելիքս տեղ հասցնեմ, վեր հանեմ: Սյուժեն հիմա հնացած բան է: Հեռուստատեսության, համակարգչի ժամանակ է հիմա, Գոգոլի, Տոլստոյի ժամանակ չի: Հիմա չի կարելի Ա կետից սկսել, հասնել Բ կետը: Գրականությունն իր ասելիքով, իր կատարման ձևով պիտի փոխվի: Էքզյուպերին ասում է. «Ամենակարևորը աչքով չես տեսնի»: Դա հենց գեղարվեստն է: Ես փորձում եմ իմ հոգով, իմ սրտով տեսած ամեկարևորը բերել գրականություն, էդ բոլորը մարդկանց հասցնել իմ գրականությամբ: Եվ դա սյուժե չունի: Սկզբում գալիս է սաղմը: Սաղմը տեսանելի չի, չէ՞: Բայց սաղմից երեխա է ծնվում, կենդանի շունչ է ծնվում: Ես ենթագիտակցությամբ սաղմը բռնում եմ, հետո նրան մարմին ու հոգի եմ հագցնում:
-Եթե կյանքը փոխվում է, մարդկանց պահանջները փոխվում են, հնարավո՞ր է, որ մի օր էլ մեր դասականները դառնան ժամանակավրեպ:
-Ամեն ինչ էլ հնարավոր է: Եթե դասականն ուժեղ է իր գեղարվեստով, նա մնում է: Բայց և կան հնացողներ: Կյանքը մաղ է, բայց ինչքան մարդու տաղանդը, հանճարը մեծ է լինում, էնքան նա «դիմացկուն» է լինում: Իտալացին ասում է. «Երբեք մի ասա երբեք»: Ժամանակի տերը ժամանակն է:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հ.Գ. Լևոն Ջավախյանի հետ հարցազրույցը կայացել է համավարակի հայաստանյան բռնկումից և ինքնամեկուսացման կենսակերպին անցնելուց առաջ: Այս է պատճառը, որ զրույցում չկա անդրադարձ օրախնդիր այդ թեմային:
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ